مأموریت، فلسفه تأسیس و جایگاه پژوهشکده

پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد با هدف پاسخ‌گویی علمی به یکی از بنیادی‌ترین نیازهای معرفتی جامعه اسلامی ایران، یعنی تولید و توسعه علوم انسانی مبتنی بر تعالیم و جهان‌بینی اسلامی، تأسیس شده است. تداوم و توسعه نظام سیاسی برخاسته از انقلاب اسلامی، نیازمند گسترش نظریه‌پردازی‌های عمیق و روزآمد در حوزه علوم انسانی است؛ نظریه‌پردازی‌هایی که قادر باشد الگوهای معتبر، کارآمد و قابل اتکا برای «تربیت انسان» و «اداره جامعه» در چارچوب ارزش‌های دینی ارائه دهد. تحقق چنین هدفی بدون تعامل سازنده میان دو نهاد علمی ریشه‌دار - حوزه علمیه به‌عنوان میراث‌دار علوم سنتی و دانشگاه به‌عنوان مرکز تولید دانش مدرن - ممکن نیست. وجود حوزه علمیه باسابقه مشهد مقدس در کنار دانشگاه فردوسی مشهد، زمینه‌ای کم‌نظیر برای ایجاد یک سنتز فکری و معرفتی فراهم کرده است؛ سنتزی که می‌تواند افق جدیدی در مسیر شکل‌گیری علوم انسانی اسلامی بگشاید. پژوهشکده حاصل این رویکرد و نتیجه فرایندی مطالعاتی، نهادی و فکری است که در دهه ۱۳۸۰ با مشارکت استادان و صاحب‌نظران حوزه و دانشگاه آغاز شد و براساس مطالعات تطبیقی، نیازسنجی‌های ملی و بررسی تجارب مراکز مشابه، به شکل‌گیری نهادی علمی با مأموریتی روشن منجر گردید.

تاریخچه شکل‌گیری و روند تثبیت سازمانی پژوهشکده

پیشینه تأسیس پژوهشکده به مجموعه‌ای از نشست‌های تخصصی بازمی‌گردد که از سال ۱۳۸۵ با هدف بررسی راهکارهای تحقق «وحدت حوزه و دانشگاه» برگزار شد. این نشست‌ها که با توصیه‌های مقام معظم رهبری به امام جمعه وقت مشهد درباره ضرورت تعمیق ارتباطات علمی میان نهادهای دانشگاهی و حوزوی آغاز شده بود، دربرگیرنده گفت‌وگوهای گسترده درباره چگونگی اسلامی‌سازی علوم انسانی و اصلاح ساختارهای آموزشی و پژوهشی موجود بود؛ ساختارهایی که به‌واسطه وابستگی شدید به مبانی معرفتی غربی و رویکرد سکولاریستی، نیازمند بازنگری اساسی تشخیص داده می‌شدند. در نتیجه، گروهی از استادان دانشگاه و فضلا و پژوهشگران حوزه بر این باور قرار گرفتند که تحول در علوم انسانی تنها با تشکیل نهادی پایدار، نظام‌مند و تخصصی امکان‌پذیر است و جلسات موردی پاسخگوی نیازها نخواهد بود. به دنبال این جمع‌بندی، پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی تأسیس شد و طی سال‌های اولیه، تمرکز خود را بر پایه‌گذاری زیرساخت‌های اداری، پژوهشی و علمی قرار داد. با جذب اعضای هیئت علمی تمام‌وقت، انتقال به ساختمان پژوهشکده‌ها و آزمایشگاه‌های دانشگاه و ایجاد ساختارهای درون‌سازمانی، پژوهشکده به تدریج به نهادی تثبیت‌شده و اثرگذار در سطح دانشگاه و استان تبدیل شد.

ساختار علمی، گروه‌های پژوهشی و فعالیت‌ها

پژوهشکده هم‌اکنون با برخورداری از چهار گروه پژوهشی فعال - اقتصاد اسلامی، مدیریت اسلامی، تعلیم و تربیت اسلامی و فقه و حقوق اسلامی - به‌عنوان یکی از مراکز تخصصی مهم دانشگاه فردوسی مشهد در حوزه علوم انسانی اسلامی شناخته می‌شود. هر یک از گروه‌ها مأموریت دارد پروژه‌های تحقیقاتی در زمینه‌های مأموریتی خود را تعریف و هدایت کند و به تولید دانش، انتشار کتاب و مقاله، ارائه الگوها و نقد گفتمان‌های رایج بپردازد. علاوه بر این گروه‌ها، پژوهشکده دارای کارگروه‌های میان‌رشته‌ای متعددی است که حوزه‌هایی همچون حکمرانی اخلاقی، تربیت اقتصادی، زنان و خانواده، فقه حکمرانی، سوءمدیریت از منظر نهج‌البلاغه و سایر موضوعات نوپدید را مورد مطالعه قرار می‌دهند. نشست‌های تخصصی هفتگی، کرسی‌های علمی–ترویجی، نشست‌های نقد و نظریه‌پردازی، همکاری با دستگاه‌های اجرایی و مشارکت در تدوین اسناد استانی و ملی، از جمله فعالیت‌های جاری پژوهشکده است. همچنین مجله علمی–پژوهشی «مطالعات اسلامی در علوم انسانی» به‌عنوان یکی از خروجی‌های رسمی پژوهشکده، بخشی از تولیدات علمی این مجموعه را در سطح ملی منتشر می‌کند.

امکانات علمی، زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های پژوهشی

پژوهشکده با برخورداری از کتابخانه تخصصی مشتمل بر بیش از ۳۵۰۰ عنوان کتاب در حوزه‌های علوم اسلامی و علوم انسانی، و سالن‌های مطالعه برادران و خواهران، بستری آرام، مجهز و علمی برای مطالعه و پژوهش فراهم کرده است. علاوه بر زیرساخت‌های مطالعاتی، پژوهشکده دارای بخش‌های مکملی همچون روابط عمومی، امور همایش‌ها، ارتباط با نهادهای حوزوی و علمی، انتشارات، همکاری‌های بین‌المللی و انجمن‌های علمی دانشجویی است که هریک به‌صورت هماهنگ فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی را پشتیبانی می‌کنند. بهره‌گیری از اعضای هیئت علمی متخصص، پژوهشگران پسادکتری، دانشجویان استادمحور و دانشجویان تحصیلات تکمیلی سبب شده است که پژوهشکده به محیطی پویا برای پرورش نیروهای متخصص در حوزه علوم انسانی اسلامی تبدیل شود. این مجموعه همچنین میزبان نشست‌ها و رویدادهای متعدد ملی و بین‌المللی است و همکاری‌های پژوهشی متعددی با نهادهای علمی، اجرایی و فرهنگی برقرار کرده است.

دستاوردها، برنامه‌های راهبردی و افق آینده پژوهشکده

دستاوردهای پژوهشکده طی سال‌های اخیر نشان‌دهنده جایگاه اثرگذار آن در گسترش علوم انسانی اسلامی است. تولید ده‌ها مقاله علمی–پژوهشی، انتشار بیش از ۱۵ عنوان کتاب تخصصی، برگزاری دو همایش ملی بزرگ، عقد بیش از ۱۵ تفاهم‌نامه همکاری با مراکز علمی و اجرایی، برگزاری بیش از ۴۰۰ نشست علمی داخلی و ۱۱ نشست بین‌المللی، جذب پژوهشگران پسادکتری و استادمحور، و مشارکت در اجرای پروژه‌های کلان ملی و استانی از جمله مهم‌ترین نتایج فعالیت پژوهشکده بوده است. برنامه‌های دوره جدید پژوهشکده نیز بر توسعه فعالیت‌های بین‌المللی، استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی در پیشبرد علوم انسانی اسلامی، توانمندسازی دانشجویان تحصیلات تکمیلی، اجرای شبکه مسائل ملی–استانی و توسعه نشر علمی متمرکز است. پژوهشکده با اتکا به پشتوانه علمی خود و ظرفیت‌های حوزه و دانشگاه، مسیر آینده را با هدف تثبیت جایگاه به‌عنوان یکی از قطب‌های علمی کشور در حوزه مطالعات اسلامی و میان‌رشته‌ای دنبال می‌کند.

پژوهشکده در یک نگاه!

مطالعات اسلامی در علوم انسانی با الگوهای پژوهشی متنوعی انجام می‌شود که مجموع آنها در سه مرحله کلی و هفت الگو قابل تمییز است:

مرحله اول: ارزیابی نظریات رایج در علوم اجتماعی

مرحله دوم: تولید آرای اسلامی در علوم اجتماعی

مرحله سوم: حل مسائل اجتماعی با رویکرد اسلامی