کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده علمی «صورت‌بندی روش‌های مواجهه با اندیشههای برون‌دینی در آثار اندیشمندان تربیت اسلامی» روز یک‌شنبه 12 تیر 1401 برگزار شد.
این جلسه توسط مرکز تخصصی آخوند خراسانی، دبیرخانه هیأت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی نقد و مناظره شورای عالی انقلاب فرهنگی، پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد و مرکز تخصصی طوبی برنامه‌ریزی شده بود که به صورت مجازی ارائه شد.
در ابتدای جلسه خانم دکتر رخساره قصوری درگاهی به ارائه پژوهش انجام‌شده خود پرداخت و سپس آقایان دکتر مقصود امین خندقی و دکتر داود حسین‌پور صباغ به نقد آن پرداختند. دبیر علمی جلسه نیز دکتر مرتضی پیروجعفری بود.
صورت‌بندی روش‌های مواجهه با اندیشههای برون‌دینی در آثار اندیشمندان تربیت اسلامی، پژوهش مستخرج از رساله دکترای خانم قصوری است که با راهنمایی خانم دکتر طاهره جاویدی، آقای دکتر بختیار شعبانی و حجت‌الاسلام الهی خراسانی انجام شده است.
دکتر قصوری با اشاره به وجود رویکردهای مختلف در مواجهه با اندیشههای برون دینی، گفت: رویکردهای ابزارنگر، حمایت‌گر، پاسخگو، رقابت پیشرو، مبناگرا، اقتباسی، آسیب‌شناسانه و تلفیقی، از جمله این رویکردها است.
وی افزود: صورت‌بندی و شناسایی این رویکردها به پژوهش‌گر دینی کمک می‌کند که نسبت به نقاط قوت و ضعف آن‌ها مسلط بوده و در بهبود روش‌ها و تغییرات آن‌ها نیز مشارکت نماید.
وی رویکرد اقتباسی را از رویکردهای ابتدای انقلاب اسلامی عنوان کرد و گفت: در مطالعه صاحبان شاخص این رویکرد به مفاهیم ضمنی متاثر از اندیشههای برون دینی بدون ارجاع به منابع آن بر می‌خوریم.
وی افزود: از نظر این رویکرد، تعلیم و تربیت اسلامی می‌تواند به‌صورت مستقل از اندیشههای برون دینی مطرح شود.
دکتر قصوری با اشاره به نیاز احیای اعتماد به نفس و خودباوری در جوامع دینی، رویکرد حمایت‌گرا را در راستای این نیاز مطرح کرد و گفت: تاکید بر نقاط قوت اندیشههای دینی در کنار نقاط ضعف اندیشههای برون دینی و ذکر شواهد تاییدکننده از اندیشههای برون دینی، از شاخصههای این رویکرد است.
وی در ادامه، ضمن تشریح رویکرد پاسخگو، پاسخ به شبهات مواجهه سنت و مدرنیته را از شاخصههای این رویکرد دانست و گفت: تعدیل و بازنگری در اندیشههای دینی با توجه به اندیشههای ظاهراً مخالف برون دینی و توجیه و عمق بخشی مفاهیم دینی با توجه به اندیشههای آشکارا مخالف برون دینی از تاکیدات این رویکرد است که در آثار دکتر شریعتی و استاد مطهری نمایان است.
وی افزود: توجه به آسیب‌شناسی جوامع غربی و اسلامی به صورت توامان نیز از شاخصههای رویکرد آسیب‌شناختی در مواجهه با اندیشههای برون دینی است.
دکتر قصوری به تشریح رویکرد تلفیقی در این زمینه پرداخت و گفت: در این رویکرد با انتخاب یک رویکرد افراطی غربی در کنار یک رویکرد تفریطی، به داوری درباره آن‌ها و برگرفتن نقاط قوت و حذف آسیب‌ها می‌پردازد و اشاره می‌کند که در عصر رسانه نیاز به میانه‌روی، تعقل‌گرایی و گفت و گو داریم.
وی افزود: تجربه‌های ملموس، الهام از صحنه‌های زندگی، استفاده از حکایت و خاطرات شخصی، اشاره به یک مفهوم مشهور برون دینی مانند یک اثر ادبی، انتقاد و بیان موضع دینی از ساحت‌های برون دینی، نیز در رویکرد رقابت پیشرو، برجسته و قابل ذکر است.
وی با اشاره به ویژگی‌های رویکرد ابزارنگر در مواجهه با اندیشههای برون دینی، گفت: توجه به پیشرفت علم و اثبات‌گرایی جامعه در کنار نیاز به بهره‌برداری انتخابی از اندیشههای علمی، در این رویکرد نمایان است.
وی افزود: در رویکرد مبناگرا، استفاده از اندیشه برون دینی با زمینه مذهبی به عنوان منبع پایه و بهره‌گیری از آن جهت مقابله با اندیشههای برون دینی الحادی، برجسته است و این رویکرد از این لحاظ که اندیشههای الحادی وارد حوزه تعلیم و تربیت شده است، نظام تربیتی دینی را راهگشا می‌داند.
در ادامه دکتر مقصود امین خندقی، عضو هیات دانشگاه فردوسی مشهد، بررسی لایه‌های زیربنایی دانش که تشکیل‌دهنده عناصر منطقی و زبانی دانش است را حائز اهمیت دانست و گفت: موضوع صورت‌بندی روش‌های مواجهه با اندیشههای برون‌دینی در آثار اندیشمندان تربیت اسلامی، از این منظر بنیادین و ارزشمند است.
وی افزود: نوع صورت‌بندی انجام شده با توجه به متغیرهای تعلیم و تربیت، دین و اندیشههای برون دینی که مبنای تحلیل در این پژوهش بوده است، کلی و نادقیق است.
وی ادامه دارد: در رویکردهای مطرح‌شده در برخی موارد، تفاوت بنیادی و اصولی وجود ندارد و این شاید متاثر از عدم تعریف رویکرد از منظر پژوهش‌گر باشد و شاید بتوانیم طبقه‌بندی انجام‌شده را نقطه‌نظرات مطرح‌شده نامید.
سپس دکتر داود حسین‌پور صباغ، پژوهش‌گر تعلیم و تربیت ضمن بیان این سوال که آیا این پژوهش از حیث ادبیات، روش‌شناسی تعلیم و تربیت اسلامی است یا جامعه‌شناسی معرفت، گفت: هر کدام از این عرصه‌های علمی، روش‌شناسی خاص خود را دارند، در حالی‌که در این پژوهش رفت و آمدی بین این دو ادبیات در ابتدا و انتهای آن اتفاق افتاده است.
وی افزود: منظور پژوهش از بیان اندیشههای برون دینی نیز کاملاً مشخص نیست و در رویکردهای مختلف، بیان‌های متفاوتی از اندیشههای برون دینی روایت شده است.
در ادامه نشست نیز پرسش و پاسخ با حضور شرکت‌کنندگان برگزار شد.
وبینار برگزارشده در نشانی الکترونیکی زیر قابل دسترس پژوهش‌گران است:
https://vroom.um.ac.ir/pzr571yzkdp3