چهارمین برنامه از نشست‌های تخصصی هفته پژوهش و فناوری سال 1401 پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد با عنوان «مولفه‌های عزت نفس از منظر اسلام» توسط حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر عباس جوانشیر، در روز شنبه 26 آذر 1401 به صورت مجازی برگزار شد.
دکتر جوانشیر در ابتدای این نشست با بیان این‌که بر اساس بررسی‌ها در سال‌های گذشته ریشه بسیاری از مشکلات و اختلالات روان‌شناختی، به عزت نفس انسان برمی‌گردد، گفت: دغدغه‌هایی در انسان ایجاد می‌شود و آن‌قدر خود را ضعیف می‌بیند و باورش نسبت به توانمندی‌های خود پایین است که خود را متاثر از محیط می‌داند و حالت اضطراب شدید در وی به وجود می‌آید.
وی افزود: اگر به لحاظ اخلاقی نگاه کنیم و نگرشی به مولفه‌های اخلاقی داشته باشیم، انسانی که بابت اشتباه خود عذرخواهی نمی‌کند، پذیرش مسوولیت ندارد، وفادار نیست، دروغ می‌گوید، نیازمند تائید دیگران است، توان کافی در کنترل خشم خود را ندارد و مانند این‌ها و انسانی است که دارای عزت نفس مطلوب نیست.
وی شخصی را که برای خودش ارزشی قائل نیست و به خودش ایراد می‌گیرد را دارای قضاوت نامنصفانه نسبت به دیگران دانست و گفت: این فرد نمی‌تواند در بزنگاه‌ها تصمیم درستی بگیرد و همیشه به عقاید یک فرد مقتدر تکیه می‌کند.
وی افزود: عزت نفس بحث کلیدی است و کوپر اسمیت عزت نفس را هسته مرکزی ساختار روان‌شناسی انسان می‌داند.
وی ادامه داد: قدرت فرد، مهم‌بودن فرد، پایبندی فرد به آداب اجتماعی و موفقیت فرد از جمله مولفه‌های مهم عزت نفس در روان‌شناسی متداول است.
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر جوانشیر به بیان موضوع در اسلام پرداخت و گفت: در آیات و روایات نیز درباره عزت نفس مباحثی را داریم به طوری که درباره عزت داریم «وَلِلَّهِ العِزَّةُ وَلِرَسولِهِ وَلِلمُؤمِنینَ» که اشاره به اهمیت عزت داشتن مومنین دارد. همچنین ممکن است ترکیب عزت نفس را در قرآن نداشته باشیم اما به کرامت نفس اشاره شده است «وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَني آدَمَ» یا «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ» از جمله این آیات است. عزت دست خداست، پس اگر انسان می‌خواهد عزیز باشد باید خود را به خدا نزدیک کند.
وی افزود: زمانی که از نفس صحبت می‌کنیم، همان روح دمیده شده به انسان است که دارای ارزشمندی خاصی است، چرا که می‌فرماید «نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي». خداوند از روح خودش در انسان دمیده است.
وی ادامه داد: واژگان مختلفی درباره عزت نفس در آیات و روایات است که می‌توان با آن‌ها درباره موضوع عزت نفس پژوهش کرد مانند عزت، ذلت، نفاست نفس، اکرم نفسک، تبذل من نفسک، اعظم الناس قدرا، التقلل، الدنیه، استخفاف بالوقار و...
وی با اشاره به این‌که در منابع دینی نفس انسانی به چند مرتبه طبقه‌بندی می‌شود، گفت: یکی نفس مسوله که ویژگی‌های زشت انسان را آراسته جلوه می‌دهد و به عبارتی دچار خودشیفتگی است. یک مرتبه دیگر نفس اماره است و مرتبه دیگری هم نفس لوامه است. نفس اماره و انسانی که گناه می‌کند می‌تواند نشانگر عزت نفس پایین او باشد، چون که گناه مضر است و کسی که گناه می‌کند به روح خود آسیب می زند و برای روح خود ارزشی قائل نیست. از آن‌طرف نفس لوامه یا سرزنشگر است ویکی از نشانه‌های عزت نفس پایین، سرزنش زیاد خود است.
وی افزود: دو مرتبه نفس دیگر نیز داریم، یکی نفس ملهمه که الهام‌گر خوبی‌ها و بدی‌ها است که می‌تواند انسان را به سمت عزت نفس مطلوب ببرد. همچنین نفس مطمئنه که مرتبه عالی عزت نفس است که موجب اوج آرامش و رضایت‌مندی در قلب انسان است.
سپس حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر جوانشیر توصیه کرد: برای داشتن کرامت نفس باید دقت داشته باشیم که مخلوق خدا هستیم و ارتباط ما با او به ما ارزشمندی می‌دهد چرا که انسان از خود چیزی ندارد و هر آن‌چه که هست از خدا است. ارتباط با خدا مساله‌ای است که در روان‌شناسی انسان‌گرا نادیده گرفته می‌شود.
وی افزود: چنان‌چه انسان عزت نفس خود را به امور ناپایدار مثل دنیا، پول، نظر و تمسخر دیگران مقید کند، قطعاً به عزت نفس مطلوب نمی‌رسد. در واقع عزت نفس باید به امور پایدار و جاودان گره بخورد. لذا یکی از مولفه‌های مهم عزت نفس ایمان و توکل به خدا است که سبب نفس قوی می‌شود.
در ادامه نشست نیز پرسش و پاسخ با حضور شرکت‌کنندگان برگزار شد.
وبینار برگزارشده در نشانی الکترونیکی زیر قابل دسترس پژوهش‌گران است: