میزگرد بررسی اندیشه اجتماعی استاد محمدرضا حکیمی از ویژه برنامه بزرگداشت این عالم و متفکر برجسته توسط پژوهشکده مطالعات علوم اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد و با همکاری مجمع عالی حکمت در روز سه‌شنبه 21 دی ماه 1400 به صورت مجازی برگزار شد.
در این میزگرد آقایان امیرمهدی حکیمی، مدیر موسسه فرهنگی هنری الحیات و محمدجواد استادی، پژوهش‌گر حوزه مطالعات فرهنگی و اجتماعی حضور داشتند و به تبیین نظرات استاد حکیمی در حوزه اندیشه اجتماعی پرداختند.
در ابتدای نشست آقای حکیمی ضمن بیان سیر تفکرات اجتماعی ایشان گفت: دغدغه اجتماعی در آثار و نظرات ایشان نمایان و شاخص است و این از اولین نوشته‌های ایشان از جمله کتاب «فریاد روزها و سرود جهش‌ها» که در حدود 30 سالگی به رشته تحریر در آمده و به نوعی فریاد عدالت طلبی می‌باشد، مشخص است.
وی افزود: استاد حکیمی ضمن شناخت محیط پیرامونی خود و ارتباط با حوزه‌های علمیه، انجمن‌ها و اشخاص و جریان‌های فکری، از طرف دیگر به مطالعه و پژوهش بر روی روایات می‌پردازند که منتهی به اثر ماندگار «الحیات» می‌شود که از دل روایات و منابع اسلامی، توجه و مسوولیت و هم‌زیستی فرد و جامعه، و تاثیر اجتماع و فرد در تکامل و رشد فکری یکدیگر را تصویر می‌کند.
وی افزود: حاصل بیش از 6 دهه نگارش آثار و کتاب‌های متعدد و همچنین ادبیات حماسی ایشان، مردم و انسان‌ها را چه در فضای فردی و چه در محیط اجتماعی به سوی تعالی و کمال می‌خواند.
در ادامه جلسه آقای محمدجواد استادی با تفکیک بین دو مفهوم جامعه‌شناسی و اندیشه اجتماعی گفت: اندیشه اجتماعی، مفهومی مهم‌تر و گسترده‌تر است و 4 حوزه فرهنگ، سیاست، تعلیم و تربیت، و اقتصاد را پیوند می‌دهد و امر اجتماعی می‌سازد و زیست مرحوم استاد محمدرضا حکیمی را باید در ساحت اندیشه اجتماعی و زیست اجتماعی ایشان بررسی کنیم.
وی افزود: ایشان نمونه نادری هستند که دارای زیست اجتماعی و اندیشه اجتماعی یکسان هستند و هدف غایی ایشان اصلاح اجتماعی است.
این پژوهش‌گر حوزه مطالعات فرهنگی و اجتماعی ساخت امر اجتماعی را نیروی پیشران و محرک جامعه به سوی هدف معرفی کرد و گفت: مجموعه الحیات استاد حکیمی، برای اندیشه اجتماعی در 4 حوزه سخن، برنامه و طبقه‌بندی دارد و اگر بیش از همه به اقتصاد پرداخته شده است به معنای تاثیر بیشتر آن در روند اصلاح امور است.
امیرمهدی حکیمی برادرزاده استاد محمدرضا حکیمی در ادامه ضمن بیان ویژگی‌های ایشان گفت: استاد حکیمی اندیشه‌اش را می‌زیست و نگاه اصلاح‌گری اجتماعی در زیست فردی ایشان مشخص بود و تمام دغدغه‌هایی که در سطر سطر آثارشان بود، در زندگی ایشان نمود داشت.
وی افزود: الحیات دایره‌المعارفی برای زیست اجتماعی و تربیت فردی و اجتماعی انسان امروز است.
مدیر موسسه فرهنگی هنری الحیات با اشاره به مفهوم جامعه قرآنی و بنیان مرصوص گفت: در جامعه قرآنی اگر شرایط مطلوب زیست اجتماعی برای انسان فراهم نشود، انسان‌ها پوک و تهی شده و با این انسان نمی‌توان بنیان مرصوص ساخت. بنابراین جامعه باید بستری برایی رشد و کمال انسانی فراهم کند.
وی افزود: ما انسان منقطع از اجتماع نداریم و این در اندیشه استاد حکیمی بارز است و در الحیات و در همه ابواب آن وجود دارد.
آقای محمدجواد استادی در تکمیل این موضوع گفت: استاد حکیمی جامعه فاسد را جامعه نمی‌داند به دلیل این که جامعه از دیدگاه ایشان باید رو به رشد و تعالی بوده و به سمت غایت نهایی حرکت کند. و از آن‌جایی که فساد مانع رشد است، جامعه فاسد از نظر ایشان فقط محیطی پر ازدحام و شلوغ است.
وی افزود: فقر و تکاثر زمینه‌های فساد را ایجاد می‌کند و اجازه ایجاد جامعه را نمی‌دهد و از نظر ایشان اصلاح این موضوع فقط در حوزه اقتصاد نیست و برای رسیدن به جامعه قرآنی نیازمند نظام معرفتی هستیم.
وی افزود: از دیدگاه ایشان برای ایجاد جامعه باید سیاست و حاکمیت، اقتصاد و معیشت، سلامت بازار و معاملات، عدم تبعیض و تفاوت‌های ناروا در زندگی مردمان، قاضی و قضاوت خوب قاضیان، زهد عالمان و زندگی واعظان، ادب و انسانیت ماموران نظامی و انتظامی، برخورد سالم ماموران اداری، حذف تکاثر و متکاثران، ناپدیدشدن آثار فقر و محرومیت از زندگی، محو اسراف، از بین بردن رابطه بازی و رابطه سازی، حفظ کرامت انسان و دیده‌شدن آثار عدالت در زندگی واقعی مردم، سامان یابند و اتفاق بیافتد.
این پژوهش‌گر حوزه مطالعات فرهنگی و اجتماعی به مفهوم اجتهاد از منظر مرحوم استاد محمدرضا حکیمی پرداخت و گفت: از نظر ایشان اجتهاد جامعه‌ساز است و محدودکننده نیست و برای رسیدن به اهداف دین است نه احکام دین.
در پایان نشست مدیر موسسه فرهنگی هنری الحیات گفت: در دیدگاه استاد جنگ فقر و غنا، جنگ رشد و تعالی بشر با موانع تعالی و سعادت است و فقط موضوع معیشت نیست و در تمام حوزه‌های اجتماعی و فرهگی ساری و جاری است.
آقای حکیمی افزود: در الحیات مبتنی بر دو ثلث از آیات قرآن و بسیاری از روایات، 40 باب برای رشد و تعالی انسان ذکر شده است.
وی افزود: انتظار این است که دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه مبتنی بر این اثر، مفاهیم را استخراج و تبیین نمایند.
وبینار برگزارشده در نشانی الکترونیکی زیر قابل دسترس پژوهش‌گران است:
https://vroom.um.ac.ir/p5mtlhx8ysgj